Mieszkańcy oraz przedstawiciele samorządów województwa śląskiego wypracowali wizję adaptacji regionu do zmian klimatu

Prace nad Regionalnym Planem Adaptacji (RPA) do zmian klimatu dla województwa śląskiego trwają. W styczniu odbyły się warsztaty z mieszkańcami i przedstawicielami samorządów terytorialnych poświęcone wizji, celom oraz działaniom adaptacyjnym, które powinny zostać zawarte w dokumencie. Wnioski i rekomendacje ze spotkań posłużą jako podstawa do opracowania ostatecznej wersji planu, zapewniając, że uwzględni on lokalne potrzeby wynikające z wyzwań dotyczących zmian klimatu.

W warsztatach, które odbywały się w Katowicach, Rybniku, Bielsku-Białej oraz w Częstochowie wzięło łącznie 161 osób, z czego 61 z nich stanowili mieszkańcy poszczególnych subregionów województwa.

Regionalny Plan Adaptacji jest jednym z elementów długofalowego planowania rozwoju regionalnego mającym na celu złagodzenie nieuniknionych negatywnych skutków obecnych i przyszłych zmian klimatu. Celem dokumentu jest nie tylko podniesienie potencjału adaptacyjnego, ale również zwiększenie odporności regionu na zmiany klimatu. Aby było to możliwe, niezbędna jest m.in. identyfikacja opcji działań adaptacyjnych, ich wybór oraz wdrożenie, co nie jest możliwe bez aktywnego udziału interesariuszy RPA.

- Partycypacja społeczna w opracowywaniu Regionalnego Planu Adaptacji jest niezbędna, aby uwzględnić realne potrzeby i oczekiwania różnych grup interesariuszy. Aktywny udział mieszkańców, samorządów i ekspertów pozwala na lepsze zrozumienie lokalnych zagrożeń klimatycznych oraz skuteczniejsze dopasowanie działań adaptacyjnych. Włączenie społeczeństwa na różnych etapach procesu zwiększa jego transparentność oraz akceptację wypracowanych rozwiązań. Dzięki szerokiej współpracy możliwe jest stworzenie dokumentu, który nie tylko odpowiada na wyzwania klimatyczne, ale także uwzględnia specyfikę i priorytety całego regionu, jak i poszczególnych subregionów – komentuje dr Agnieszka Kuśmierz z IOŚ-PIB, kierująca procesem opracowania RPA dla województwa śląskiego.

Organizacja warsztatów umożliwiła zapoznanie interesariuszy z wynikami analizy potrzeb adaptacyjnych subregionów wynikających z Diagnozy do Regionalnego Planu Adaptacji oraz omówienie wniosków z analizy wizji i celów strategicznych określonych w dokumentach strategicznych. Podczas spotkań uczestnicy wypracowywali najważniejsze dla poszczególnych subregionów słowa kluczowe do wizji i celu nadrzędnego RPA oraz zaproponowali odpowiadające im działania adaptacyjne.

Specyficzne słowa klucze w subregionach

Uczestnicy warsztatów w subregionie centralnym zwracali uwagę zwłaszcza na bezpieczeństwo, komfort życia i zdrowie mieszkańców, odporność, gospodarkę wodną, świadomość społeczną oraz błękitno-zieloną infrastrukturę. Na uwagę zasługuje fakt, że we wskazaniach kwestie infrastrukturalno-techniczne były podkreślane równie często jak zagadnienia z obszarów miękkich, które dotyczyły samych postaw i zachowań ludzi.

W subregionie zachodnim najczęściej odnoszono się do kwestii bezpieczeństwa, gospodarki wodnej z uwzględnieniem błękitno-zielonej infrastruktury, a także wskazano zieleń w miastach, edukację i świadomość klimatyczną oraz - co jest szczególnie ważne na obszarach zurbanizowanych - miejską wyspą ciepła.

W subregionie południowym jako najistotniejsze wskazano kwestie wody, współistnienia z naturą, edukacji, rzetelnej wiedzy oraz standardów. Biorąc pod uwagę szczególne narażenie tego subregionu na występowanie powodzi, zwrócenie uwagi na konieczność harmonii z przyrodą wskazuje na dużą świadomość mieszkańców w zakresie adaptacji i mitygacji.

Warto zauważyć, że w subregionie północnym najmocniej wybrzmiała kwestia błękitno-zielonej infrastruktury i ochrony różnorodności biologicznej, a także świadomość klimatyczna i ekologiczna. Wskazania te były spójne z tym, na co zwracali uwagę uczestnicy w innych subregionach.

Jak interpretować wskazane słowa klucze?

Wytypowanie słów kluczy przez uczestników warsztatów umożliwiło ekspertom z Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego, który opracowuje dokument, uzyskanie odpowiedzi na pytanie, jak mieszkańcy województwa śląskiego wyobrażają sobie region w 2030 roku i jakie kwestie z ich punktu widzenia są najważniejsze w odniesieniu do adaptacji do zmian klimatu. Wizja Regionalnego Planu Adaptacji ma bowiem pokazać, jak ma być postrzegane województwo śląskie w kontekście adaptacji do zmian klimatu za 5 lat.

- Regionalny Plan Adaptacji do zmian klimatu to dokument, który ma wspierać adaptację do zmian klimatu w województwie, bazując na synergii działań lokalnych i regionalnych. Bez szerokiego procesu partycypacji społecznej, który obejmuje diagnozę potrzeb adaptacyjnych, opracowanie opcji adaptacji, konsultacje założeń do RPA, a także planowaną ocenę i wybór opcji i strategiczną ocenę oddziaływania na środowisko, dokument ten nie będzie w stanie skutecznie odpowiadać na wyzwania związane ze zmianami klimatu. Proces partycypacyjny pozwala na uwzględnienie lokalnych uwarunkowań i potrzeb społeczności, co zwiększa skuteczność planowanych działań i ich akceptację wśród mieszkańców oraz innych interesariuszy – komentuje Barbara Kubiak, Dyrektor Departamentu Projektów Regionalnych w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Śląskiego.

Słowa klucze pozwolą wypracować odpowiednie działania adaptacyjne, które mają kluczowe znaczenie dla przyszłości województwa. Część z nich została omówiona już podczas spotkania.

W obszarze gospodarki wodnej podkreślono konieczność zabezpieczenia ujęć wody przed skutkami zmian klimatu, racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi oraz renaturyzacji rzek w celu zwiększenia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego.

W kontekście zdrowia publicznego wskazano na potrzebę wspierania profilaktyki zdrowotnej, szczególnie w kontekście ekstremalnych temperatur, rozwoju mobilnej służby zdrowia na terenach wiejskich oraz wprowadzenia wolontariatu klimatycznego, który mógłby wspierać osoby starsze i najbardziej narażone na skutki zmian klimatu.

Ochrona przyrody i błękitno-zielona infrastruktura to kolejne, bardzo istotne aspekty adaptacji do zmian klimatu. Kluczowe będą działania na rzecz tworzenia nowych form ochrony przyrody oraz utrzymania korytarzy ekologicznych. W miastach planuje się rozwój błękitno-zielonej infrastruktury, w tym parków kieszonkowych, zielonych dachów i ogrodów deszczowych, a także powrót do naturalnych rozwiązań w gospodarowaniu wodami opadowymi.

Podczas warsztatów podkreślono także wagę bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego. Zwrócono uwagę na potrzebę lepszej koordynacji służb ratowniczych i dostosowania ich do reagowania na ekstremalne zjawiska pogodowe. Wdrożenie skutecznego systemu wczesnego ostrzegania o anomaliach pogodowych i zagrożeniach klimatycznych pozwoli na szybszą reakcję i zwiększy bezpieczeństwo mieszkańców.

W zakresie energetyki podkreślono znaczenie rozwoju odnawialnych źródeł energii i dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia w energię. Kluczowe będzie również tworzenie klastrów i spółdzielni energetycznych, które zwiększą bezpieczeństwo energetyczne regionu.

Transport również musi zostać dostosowany do wyzwań klimatycznych. Podczas warsztatów zwrócono uwagę na konieczność integracji transportu publicznego, ułatwienia przesiadek i skrócenia czasu podróży. Zaproponowano także rozbudowę sieci kolei regionalnych i tras pieszo-rowerowych.

Adaptacja do zmian klimatu wymaga również budowania świadomości społecznej i edukacji mieszkańców. W związku z tym zaproponowano organizowanie warsztatów i kampanii edukacyjnych na temat odporności klimatycznej, wsparcie dla samorządów w szkoleniu pracowników i mieszkańców oraz stworzenie platformy wymiany wiedzy i doświadczeń w zakresie działań adaptacyjnych.

Obecnie trwają prace nad opisem działań adaptacyjnych i wyborem kryteriów do oceny opcji adaptacji. Ponadto 30 stycznia 2025 r. rozpoczęły się konsultacje społeczne, podczas których mieszkańcy i instytucje mogą zgłaszać swoje uwagi do dokumentu. Zakończą się one 19 lutego 2025 r. Kolejne warsztaty, poświęcone ocenie opracowanych opcji adaptacyjnych, zaplanowano na marzec 2025 roku.

Materiały z warsztatów dostępne w zakładce Regionalny Plan Adaptacji.