Regionalny Plan Adaptacji do zmian klimatu dla Województwa Śląskiego

Regionalny Plan Adaptacji do zmian klimatu dla Województwa Śląskiego (RPA) jest dokumentem strategiczno-wdrożeniowym, który stanowi element kształtowania polityki rozwoju i wizji regionu w kontekście coraz bardziej odczuwalnych zmian klimatu. Jest to pierwszy w Polsce dokument adaptacyjny opracowany na poziomie regionalnym. Dokument zawiera plan działań adaptacyjnych w oparciu o przeprowadzoną diagnozę, w tym analizę zjawisk klimatycznych oraz identyfikację najbardziej wrażliwych obszarów i sektorów. Opracowanie określa priorytety i ramy dla działań adaptacyjnych podejmowanych na szczeblu regionalnym i lokalnym, a także nawiązuje do istniejących miejskich planów adaptacji z obszaru województwa śląskiego. Powstanie dokumentu miało na celu przygotowanie województwa śląskiego i jego mieszkańców do coraz bardziej odczuwalnych zmian klimatu - zmniejszenie jego podatności na zjawiska ekstremalne oraz zwiększenie potencjału do przeciwdziałania i zwalczania skutków tych zjawisk.

Opracowanie Regionalnego Planu Adaptacji do zmian klimatu zostało zrealizowane w ramach projektu zintegrowanego LIFE „IP LIFE dla Adaptacji Terenów Pogórniczych” [LIFE20 IPC/CZ/000004 - LIFE-IP COALA], współfinansowanego ze środków instrumentu finansowego LIFE w ramach środków Unii Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej a także budżetu Województwa Śląskiego. Beneficjentem koordynującym ten projekt jest Kraj Morawsko-Śląski (Republika Czeska) – w opracowaniu dokumentu zostały wykorzystane dobre praktyki oraz doświadczenie tego regionu w opracowaniu planu adaptacji do zmian klimatu.

Dokument został przygotowany przez Instytut Ochrony Środowiska- Państwowy Instytut Badawczy (IOŚ-PIB) – wykonawcę wyłonionego w drodze przetargu. Regionalny Plan Adaptacji obejmuje również tematykę terenów pogórniczych – obszar specyficzny dla naszego regionu. Za opracowanie tej części dokumentu odpowiadał Główny Instytut Górnictwa – Państwowy Instytut Badawczy, partner w projekcie zintegrowanym LIFE-IP COALA.

Kluczowym elementem w opracowywaniu RPA była szeroka partycypacja społeczna, polegająca na przeprowadzaniu warsztatów, otwartych webinariów, ankiet skierowanych do jst, czy też dwukrotnych konsultacji społecznych.

Ostateczne konsultacje przeprowadzone były w dniach 14 sierpnia – 3 września 2025 r. i stanowiły zaproszenie społeczności województwa śląskiego do udziału w opiniowaniu projektu RPA oraz Prognozy oddziaływania na środowisko (OOŚ). W ramach konsultacji zgłoszono 54 uwagi i wnioski, z czego 23 wnioski zostały uwzględnione w całości w Planie, 10 zostało uwzględnionych częściowo, a 21 rozpatrzono negatywnie.

Opracowanie RPA wymagało przeanalizowania oraz uwzględnienia właściwych wymagań oraz wytycznych prawnych (unijnych, krajowych), naukowych oraz metodologicznych w zakresie adaptacji do zmian klimatu. Ponadto Regionalny Plan Adaptacji do zmian klimatu został przygotowany w ścisłej zgodności z polityką rozwoju województwa, w szczególności ze „Strategią Rozwoju Województwa Śląskiego – Śląskie 2030. Zielone Śląskie”.

Dokument składa się z kilku części, kluczową jest diagnoza potrzeb adaptacyjnych przeprowadzona dla województwa śląskiego, która między innymi zawiera analizę wrażliwości, przedstawioną w ujęciu sektorowym:

• gospodarka wodna,
• rolnictwo,
• leśnictwo,
• różnorodność biologiczna i obszary prawnie chronione,
• zdrowie publiczne,
• energetyka,
• budownictwo,
• transport,
• dziedzictwo kulturowe,
• turystyka,
• gospodarka przestrzenna,
• obszary górskie,
• obszary zurbanizowane,
• obszary pogórnicze.

To te sektory zostały zidentyfikowane, jako najbardziej podatne na skutki zmian klimatu.

Ponadto diagnoza określiła potencjał adaptacyjny województwa śląskiego w celu ustalenia zasobów, które mogą być wykorzystane do radzenia sobie z negatywnymi skutkami zjawisk klimatycznych, jak również do wykorzystania szans wynikających ze zmian klimatu.

Kolejnym etapem prac nad Regionalnym  Planem Adaptacji było określenie działań adaptacyjnych, wynikających z celów i priorytetów planu, w tym działań adaptacyjnych w regionie górniczym w procesie transformacji. Zidentyfikowano priorytety adaptacyjne województwa, którymi są:

• bezpieczeństwo obejmujące różne jego wymiary: zdrowie środowiskowe, zarządzanie kryzysowe, bezpieczeństwo powodziowe, energetyczne i żywnościowe oraz w dostępie do wody,
• błękitno-zielona infrastruktura jako kapitał naturalny województwa, którego ochrona warunkuje możliwości adaptacji regionu do skutków zmian klimatu,
• świadomość klimatyczna i współpraca wszystkich interesariuszy we wspólnym działaniu w warunkach zmieniającego się klimatu.

Celem nadrzędnym RPA jest „wzmacnianie potencjału adaptacyjnego województwa śląskiego dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, w tym wysokiej jakości życia mieszkańców oraz zapewnienia wielowymiarowego bezpieczeństwa w warunkach zmian klimatu”. Wizja oraz cel nadrzędy RPA będą realizowane poprzez trzy cele strategiczne, dziesięć celi operacyjnych oraz 37 kierunków działań adaptacyjnych. Będą to różnego rodzaju działania: począwszy od działań informacyjno-edukacyjnych i organizacyjnych po różnego rodzaju inwestycje o charakterze technicznym.

Plan wyznacza standardy i narzędzia, które gminy i powiaty mogą wdrażać w swoich dokumentach i projektach, kładzie nacisk na współpracę między samorządami i partnerami oraz na edukację i zaangażowanie mieszkańców. Ważnym elementem jest także stałe monitorowanie postępów, aby skutecznie planować kolejne kroki i doskonalić stosowane rozwiązania.

Prace nad RPA do zmian klimatu rozpoczęto w marcu 2024 roku i trwały 18 miesięcy. Zarząd Województwa Śląskiego w dn. 2 października 2025 roku Uchwałą nr 2178/116/VII/2025 przyjął Regionalny Plan Adaptacji do zmian klimatu dla Województwa Śląskiego.

Przyjęcie Planu rozpoczęło etap wdrażania wypracowanych w dokumencie rekomendacji, rozwiązań i przedsięwzięć, dzięki którym łatwiej będzie mieszkańcom województwa przystosować się do skutków zmian klimatu i zapewnić optymalne warunki do życia.